Reč propolis potiče od grčke reči pro, znači pred, i polis, grad, tj. Pred gradom (ili pred košnicom) što upućuje na zaštitnu ulogu propolisa u pčela (od promaje i studeni). Propolis štiti košnicu na dva načina: prvo, oblaganjem unutrašnjih zidova košnice pojačava samu košnicu; drugo, štiti je od bakterijskih i virusnih infekcija.
Propolis je aromatična smola biljnog porekla koju skupljaju pčele medarice iz pupoljaka lišća, kore drveća – najčešće topole, breze, bora, jele, jove, vrbe, divljeg kestena, jasena, različitih vrsta roda Prunus sp., Rosaceae, bresta, hrasta te drugog bilja .
Pčele nose smolu u korpicama, kao i polen, a skupljaju je čeljustima te u nju ugrađuju svoje enzime iz pljuvačke i smolaste supstance nastale digestijom polena. Konačni produkt naziva se propolis. Nose ga natrag u svoje košnice gde se spaja sa pčelinjim voskom te ga, pčele “radnici u košnici”, upotrebljavaju da bi zapečatile i sterilizirale gnezdo kolonije. Ova upotreba koristi antibakterijsko i antifungalno delovanje propolisa u zaštiti kolonija od bolesti. Pčele skupljaju propolis najviše u jesen kad se, po instinktu, spremaju za zimu.
Komercijalni vlasnici pčela skupljaju propolis tako što ga stružu sa drvenih delova košnica ili upotrebljavaju specijalno konstruisane “prostirače za skupljanje”. Sirovi proizvod prolazi kroz sekundarni proces u kojem se uklanjaju pčelinji vosak i druge nečistoće pre same upotrebe u prirodnim proizvodima (npr. Tablete, tinkture, masti, pića).
Propolis sadrži drvne smole i balzame, pčelinji vosak, aromatična i eterična ulja te polen. Ostali sastojci uključuju bioflavonoide (najvažnija komponenta u propolisu; njihovo antioksidativno delovanje pomaže u održavanju zdravog sistema), vitamine u vrlo malim količinama većinom vezanim za sastojke polena (B1, B2, B6, C, nikotinska kiselina, pantotenska kiselina), rudne materije (Fe , Cu, Mn, Al, Zn) te mikroelemente (Na, K, Mg, Ca, Ba, B i Se u tragovima, Sr, Cd, Si, Pb, Ni, Cr, Ti, Ag, Co, Mo, V) . Do danas je identifikovano najmanje 180 različitih sastojaka u propolisu.
Hemijski sastav propolisa vrlo je varijabilan zbog velikog broja bilja kojeg posećuju pčele medarice pri samom skupljanju propolisa. Identifikovano je najmanje 67 vrsta bilja sa kojeg je skupljan propolis. Varijacije u sastavu pčelinjeg voska zbog sirovog propolisa isto utiču na hemijski sastav. Do danas je poznato više desetina hemijskih sastavnica propolisa koje su svrstane u nekoliko grupa.
Čovek upotrebljava propolis u različite svrhe već od davnih vremena a pogotovo u medicinske, zbog njegovog širokog spektra delovanja.
Često nazivan “prirodnim penicilinom”, pčelinji propolis ima vrlo efikasna antibakterijska, antivirusna, antiseptička, antifungalna i antibiotska delovanja.
Propolis ima široku primenu kod različitih infektivnih i upalnih bolesti. Iako sadrži smesu nekoliko farmakološki aktivnih komponenti, kao što su polifenoli i terpeni, kvaliteta kontrole proizvoda koji sadrže propolis osniva se na identifikaciji samo jedan flavonoida, galangin.
Farmakološki najvažniji sastojci propolisa su flavonoidi (flavoni, flavonoli i flavanoni) i različiti fenoli i aromati.
Smatra se da su flavonoidi velikim delom odgovorni za biološku aktivnost propolisa, iako su uključene i ostale fenolne komponente. Najmanje 38 flavonoida nađeno je u propolisu.
Dokazano je da propolis ima široki spektar terapeutskih efekata od kojih su samo neki antimikrobno (antibakterijsko, antivirusno, antifungalno) delovanje, protivupalno te regeneracijski delovanje (zaceljuje rane i obnavlja oštećeno tkivo), zatim imunostimulacijsko, anestetičko, spazmatični delovanje, pa antikancerogeno (antitumorsko) delovanje, kardiovaskularno delovanje (učvršćuje strukture kapilara) i naposletku antioksidativno delovanje.
